این شته در ایران در ابتدا در سال 1317 توسط افشار تحت عنوان شته جالیز گزارش شد همانطورکه از نام علمی شته پیداست میزبان اصلی آن پنبه است ولی در کل شته مزبور پلی فاژ بوده و در بعضی کشورها بنام شته جالیز معروف است.در اصفهان کشاورزان به ان شته چراغ روغنی می گویند.میزبان های این شته در دنیا زیاد و ذکر آنها در این مختصر نمی گنجد . عده ای از میزبانهای شته مزبور در ایران عبارت است از خیار خربزه هندوانه کدو پنبه کنف بادمجان توتون گوجه فرنگی کنجد ودر بعضی اوقات پسته و مرکبات می باشند(فرحبخش 1340).

 

شکل شناسی:

 

شته ماده بکر زا و بدون بال تخم مرغی شکل و کمی چاق بوده و طول آن 8|1 میلیمتر و عرض آن در ناحیه شکم 9|0 میلیمتر است رنگ این شته متغیر برخی از آنها سبز پر رنگ و برخی سبز مایل به زرد ویا خاکستر مایل به سبز هستند.سر حشره گرد و طول و عرض آن یکسان و چشم های قهوه ای تیره است.شاخک ها شش مفصلی و مستقیما از قسمت پهن جلوی سر خارج مب شود.دو مفصل اول شاخک ها و اخرین مفصل انها تیره رنگ و سه مفصل وسطی آنها زرد رنگ می باشد. طول شاخک کوتاهتر از طول یدن حشره و به قاعده کورنیکول نمی رسد قاعده کورنیکول ها سیاه وکمی پهن است.طول کورنیکول به طول

14|0 -23|0 طول بدن شته و بلندتر از مفصل سوم شاخک است. طول دم 4|0-8|0 طول کورنیکول ها می باشد.دم مخر وطی همراه با سه جفت موی جانبی می باشد.ماده های بالدار کوچکتر از شته های بی بال بوده و طول آنها 35|1 میلیمتر و عرض آنها در ناحیه شکم 65|0 میلیمتر است.عرض شته با بالهای باز 1|5 میلیمتر و عرض سر بیشتر از آن است.سر و زیر سینه در ماده های بالدلدار کیتینی سیاهرنگ می باشد.چهار مفصل اول شکمی سیلهرنگ و مابقی سبز می باشد.صفحه های کیتینی اطراف سوراخ های تنفسی در غالب مفاصل شکمی وجود دارند.کورنیکول و دم و شاخک ها سیاهرنگ هستند.(1962RIVNAY     و کمالی حجت 1356).

مناطق انتشار:

 

این شته در اکثر کشور های نیمه گرمسیری و یا معتدل انتشا ر دارد.در نیمه کره غربی شته مزبور از کشورهای آمریکا مکزیک برزیل هاواییو استرالیا گزارش شدهاست. همچنین ایت شته در چین هنوستان جاوه و شوروی وجود دارد. در مناطق خاور نزدیکاین شته در مصر اسرائیل اردن لبنان عراق ترکیه وهمچنین در ایتالیا فرانسه و مغرب شیوع دارد(1962RIVNAY   ) در ایران نیز شته پنبه در تمام مناطق کشور شیوع دارد.

 

طرز خسارت:

 

بر اثر تغذیه هزاران شته ازگیاه میزبان ضعیف و برگها پیچیدگی پیدا میکنند و نتیجتا گیاه کمتر محصول داده و بطور کلی بار نمی دهد.بر اثر فعالیت شته مزبور در پشت برگها شیره ای نیز ترشح می شود که به همین علت زارعین اصفهانی به آن شته روغن چراغی می گویند.در مزارع پنبه شته مزبور در اوایل رشد گیاه حمله نموده و شیره ای که ترشح می شود باعث نا مرغوبی پنبه می شود .احتمال دارد که بعضی از بیماریهای ویروسی از این شته انتقال می شود.

 

زیست شناسی:

 

شته جالیز به طریق پارتنوژنر یا دختر زایی تولید مثل مکند.با توجه به تحقیقاتی که در کشورهای مختلف صورت گرفته هیچ شکل جنسی در این حشره دیده نشده است و بدین وسیله شته بدون هیچ وقفه ای تا موقعی که شرایط محیط زندگی برای اتها فراهم است به طریق دختر زایی رتولید مثل میکنند. فاصله زمانی بین تولد یک پوره تا موقع بلوغ آن خیلی کوتاه می باشدو حرارت 28-30 درجه سانتی گراد چهار روز تعین شده است.در بهار در حرارت متوسط 25-28 درجه سانتی گراد این مدت 10-12 روز طول می کشد.در هر حال این دوره 5-9 روز می باشد .شته ماده معمولا تا زمان کوتاهی از مردن مرتبا می زاید و زمان زاد و ولد حشره 3-40 رئز می باشد هر حشره ماده معمولا در دوره زندگی خود حدود 50-150 عدد روزانه ولی بطور متوسط 2-3 نوزاد می زاید دوره عمر بعضی از شته های ماده بیش از 50 روز ولی بطور متوسط 30 روز می باشد . این شته در سال ممکن است تا 20 نسل ایجاد کند .ایت شته زمستان را بصورت ماده بی بال زیر علف های هرز و در بهار سال بعد فعالیت خود رو آغاز می کند.

 

مبارزه:

 

بر حسب اینکه این شته روی چه محصولی وجود داشته باشد نوع سم شته کش فرق میکند.

بدین ترتیب که اگر شته مزبور روی پنبه فعالیت داشته باشد از سموم سیستمیک بادوام مانند متاسیستوکس و یا دیمکرون وغیره می توان استفاده کرد.ولی چنانچه شته رودی جالیز بالاخص خیار خسارت برساند مصرف سموم مذکور روی این محصول قد غن و باید از سم کم دوام استفاده نمود.البته اگر بوته ها کوچک و فاصله زمانی تا اولین برداشت محصول زیاد و حداقل یکماه باشد مانعی ندارد ولی اگر متاسیستوکس برای زارع توصیه گردد وی بدون توجه به دور

ه کارنس سم برای مبارزه باشه در دوره برداشت محصول جالیز نیزاز آن استفاده خواهد کرد بنابراین بهتر است اصلا این قبیل سموم برای شته جالیز استفاده نشود(فاطمیو نیکخواه 1359).

برای مبارزه با شته جالیز در مزرعه خیار آزمایشاتی با چند شته کش کم دوام به اسامی د د و پ(5|1در هزار) .پریمور(5|0در هزار) کرنتون(یک در هزار) و مالاتیون (2 در هزار) بعمل اورند که حشره کش های کرنتون و پریمور بیش از د د و پ و مالاتیون روی شته موثر بوده است و از طرفی محصول نیز پس از سه روز قابل مصرف می باشد.فسدرین حشره کش قوی و کم دوامی است که بخوبی میتواند در مزرعه خیار که محصول آن هرچند روز یکبار برداشت می شود علیه شته جالیز بکار برد.