کرم ساقه خوار نیشکر  

Sesamia nonagrioides

   subsp. Botanephaga

   (Lep: Noctuidea  )

معرفی آفت

در استانهای فارس و خوزستان انتشار داشته و علاوه بر ذرت به محصولات دیگر از جمله نیشکر، گندم، برنج، ذرت خوشه ای و سودان گراس نیز خسارت می زند. این آفت به غیر از ریشه به تمام قسمتهای گیاه ذرت، از جمله برگها، جوانه مرکزی، ساقه، بلال، گل آذین نر و ناحیه طوقه آسیب می رساند.

نحوة خسارت روی ذرت:

الف-خسارت به برگ و جوانه مرکزی:

لاروهای جوان پس از خروج از تخم در بین غلاف و ساقه به طور عمودی در داخل جوانه مرکزی نفوذ کرده و آن را ضایع می نمایند. برگهای لوله شده اطراف جوانه مرکزی پس از باز شدن به صورت ردیفی سوراخ سوراخ به نظر می رسند. سپس این لاروها در جوانه مرکزی به طرف ساقه پیش می روند. در صورتی که ورود لاروها از قسمت پائین تر غیر از جوانه مرکزی صورت گیرد، باعث قطع شدن ساقه و خشک شدن قسمت فوقاین شده و گیاه حالت Dead heart   پیدا می کند.

ب-خسارت به ساقه:

عده از لاروهای نئونات ساقه خوار پس از خروج از تخم از قسمت جوانه مرکزی در داخل ساقه ذرت کانال حفر کرده و تعدادی نیز مستقیماً ساقه را سوراخ می کنند به هر حال در داخل ساقه کانالهائی طویل حفر کرده و خسارت عمده را از این طریق وارد می سازند. زمانی که ساقه های ذرت جوان و نرم هستند، لاروها قادرند که از بند عبور نمایند ولی هنگامی که ساقه ها چوبی و سفت شدند قادر به عبور از بند نبوده و در این صوررت پس از رسیدن به آن به صورت حلقه ای ناحیه بند تغذیه می کنند. در نتیجه ساقه در اثر وزش باد شکسته و به زمین می افتد. در اثر تغذیه لارو از ساقه ذرت زمانی که بوته ها به ارتفاع 40-30 سانتی متری رسیده باشند. برگهای فوقانی زرد و ضعیف شده بدون ظاهر شدن علایم Dead heart   در گیاه حالتی شبیه به کمبود مواد غذائی بوجود می آید. ایجاد سوراخ در ساقه همراه با دفع فضولات لاروی یکی از علایم تشخیص ساقه خوار است. به خصوص با مشاهده فضولات تازه یا کهنه می توان به زمان آلودگی پی برد. زمانی که بوته های ذرت 4-3 برگی باشند در اثر خسارت آفت کاملاً از بین می روند ولی بوته های مسن تر تحمل بیشتر داشته و به رشد خود ادامه می دهند.

ج- خسارت به بلال:

بلالهای ذرت هم از خسارت این آفت در امان نیستند زمانی که استوانه مرکزی بلالها هنوز سفت نشده باشد، لاروها از دانه های شیری و استوانه مرکزی تغذیه کرده و با ایجاد کانالهای تغذیه ای به آنها صدمه می زنند. هنگامی که استوانه مرکزی چوبی و سفت گردید لاروها عمدتاً از دانه های شیری تغذیه می کنند. تعدادی از لاروها از قسمت فوقانی وارد بلالها شده و در نتیجه تلقیح با اشکال صورت می گیرد. در مواردی هم لاروها پوششهای خارجی بلال را سوراخ کرده و خود را به داخل آنها می رسانند.

هـ – ایجاد حالت جاروئی در گیاه:

در اثر از بین رفتن جوانه مرکزی، جوانه های جانبی رشد کرده و چندین ساقه ضعیف در اطراف جوانة مرکزی تشکیل می شود به طوری که گیاه حالت جاروئی به خود می گیرد. این ساقه های ایجاد شده قادر به بارآوری نبوده و ضعیف می مانند.

زیست شناسی روی ذرت در استان خوزستان:

زمستان را به صورت لاروهای کامل در داخل بقایای ساقه های قطع نشده ذرت در مزرعه، قسمت داخلی طوقه و بلالهای به جا مانده در مزارع و در داخل ساقه های زندة نیشکر و سایر علفهای هرز میزبان در خاک به سر می برد. این لارها در اوایل اسفند ماه با گرم شدن هوا به تدریج تبدیل به شفیره می شوند.

دوره شفیرگی لاروهای زمستان گذران حدود 15 روز به طول می انجامد اولین تخم ریزی پروانه ها از هفته اول فروردین ماه شورع و تا 20 فروردین ادامه دارد. تخم ریزی به طور دسته ای و در دسته های 4-2 ردیفی و معمولاً در داخل غلاف برگای اولیه ذرت می باشد. این آفت بوته های جوان 6-4 برگی را که حدود 20-15 سانتی متر ارتفاع دارند جهت تخم ریزی ترجیح می دهد. دورة رشد جنین و مدت زمان تفریخ تخم در نسل اول طولانی تر از نسلهای بعدی بوده و 10 تا 12 روز به طول می انجامد. سپس لاروها خارج و به ترتیبی که گفته شد خسارت می زنند. مدت زمان فعالتی لاروهای نسل اول آفت حدود یک تا یک و نیم ماه و از نیمه دوم فروردین لغایت دهة دوم خرداد به طول می انجامد. شفیره های نسل اول از اواخر اردیبهشت ماه به بعد تشکیل می شوند و مدت شفیرگی 15-10 روز طول می کشد. پروانه های این نسل از نیمه دوم خرداد ماه به تدریج ظاهر می شوند. در فاصله بین فروردین و نیمه دوم خرداد ماه که نسل اول این آفت فعالیت دارد. ذرت کشت بهاره، گندم، نیشکر و علفهای هرز خانوادة گرامینه میزبانان این نسل را تشکیل می دهند و به طور کلی فعالیت نسل اول 3-5/2 ماه یا به عبارت دیگر از اوائل فروردین تا نیمه دوم خرداد طول می کشد. تخمریزی پروانه های نسل اول که از اوایل خرداد ظاهر می شوند پس از جفت گیری به دو طریق امکان تخم ریزی دارند:

الف- در مزارع ذرت کشت بهاره تخمریزی می کنند که در این صورت چون این قبیل مزارع تا حدی چوبی شده و مناسب تخمریزی نیستند لذا در قسمت های انتهائی گیاه ذرت تخم ریزی می نمایند. از نیمة دوم خرداد ماه به بعد عمدتاً تخمریزی بر روی علفهای هرز داخل مزارع صورت می گیرد. لاروهای حاصله پس از مدتی تغذیه از علفهای هرز میزبان خود را تغییر داده و به میزبان مورد علاقه یعنی کشت بهاره منتقل می شوند در این صورت این قبیل لاروها عمدتاً در قسمتهای فوقانی گیاه فعالیت داشته و سپس به داخل ساقه نفوذ می کنند.

ب-در تاریخ نیمة دوم خرداد به جز ذرت میزبانهای دیگری از جمله ذرت خوشه ای، سودان گراس، برنج و نیشکر در حال رشد در منطقه یافت می شود که حشرات ماده بر روی آنها تخمریزی نموده و بدین ترتیب نسل دوم آفت بر روی میزبانهای مذکور سپری می شود. لازم به توضیح است چنانچه نسل دوم بر روی ذرت کشت بهاره مستقر شوند در این صورت اکثریت لاروها به علت چوبی شدن و برداشت مزارع محکوم به مرگ خواهند بود و به ندرت می توانند سیکل زندگی خود را تکمیل کنند.

نسل دوم:

به دلیل گرمی هوا مدت زمان فعالیت نسل دوم کوتاه و حدود 2-1.5 ماه از نیمة دوم خرداد تا نیمة اول مرداد طول می کشد. فعالیت عمدة این افراد این نسل بر روی سودان گراس، ذرت خوشه ای، برنج و نیشکر می باشد و زمان شفیرگی این نسل در نیمة دوم تیر ماه و پروانه های حاصله در اوایل مرداد ظاهر می شوند.

نسل سوم:

پروانه های نسل دوم از دهة سوم مرداد ماه شروع به تخمریزی می کنند که تا هفته اول شهریور ماه ادامه می یابد. در این زمان سودان گراس و ذرت خوشه ای(مایلو) به علت رشد زیاد و چوبی شدن، جهت تخمریزی آفت مناسب نیستند. لذا حشرات ماده به مزارع ذرت کشت دوم (تابستانه)، برنج و مخصوصاً مزارع کشت جدید (plant  ) نیشکر که در شهریور ماه کاشته شده اند هجوم می آورند. این مزارع مکان مناسبی جهت تخمریزی این نسل می باشد. ذرت کشت تابستانه در این زمان 6-4 برگه بوده و برنج نیز هنوز دارای ساقة نرم می باشد، به علاوه امکان آلودگی مزارع نیشکر در این زمان زیاد می باشد.

مدت زمان فعالیت لاروهای نسل سوم نیز کوتاه بوده و حدود 45-40 روز به طول می انجامد. شفیره های این نسل از اواخر شهریور لغایت دهة اول مهر ماه تشکیل می شوند. پروانه های این نسل در دهة دوم مهر ماه ظاهر می شوند.